Chất xơ: Bí mật tăng cường miễn dịch chống virus và cúm không ngờ

Chất xơ, một thành phần dinh dưỡng tưởng chừng như quen thuộc trong chế độ ăn uống hàng ngày đang được các nhà khoa học khám phá dưới góc nhìn mới mẻ, đặc biệt là trong khả năng tăng cường hệ miễn dịch của con người trước các loại virus nguy hiểm như cúm. Nghiên cứu từ Chinese University of Hong Kong (CUHK) đã mang lại những phát hiện thú vị về cách chất xơ, thông qua phản ứng dây chuyền vi sinh trong đường ruột, có thể tạo ra một lá chắn tự nhiên bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm trùng và giảm mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng bệnh.

Chúng ta đều biết rằng một chế độ ăn uống cân bằng, giàu thực phẩm chưa qua chế biến, không chỉ tốt cho sức khỏe tổng thể mà còn góp phần duy trì hệ vi sinh vật đường ruột khỏe mạnh. Trong đó, chất xơ tự nhiên đóng vai trò như một loại “tăng cường miễn dịch” khi được tiêu thụ đúng mức. Đặc biệt, các loại chất xơ có nguồn gốc từ rau, đậu và ngũ cốc không chỉ cung cấp dưỡng chất mà còn kích thích sự phát triển của vi khuẩn probiotic trong ruột. Đây là nhóm vi khuẩn có khả năng lên men chất xơ để tạo ra các axit béo chuỗi ngắn (SCFA), một hợp chất quan trọng có vai trò lớn trong việc củng cố phản ứng miễn dịch của cơ thể.

SCFA, bao gồm các hợp chất như axetat, propionat và butyrat, không chỉ tồn tại trong ruột mà còn có khả năng lan tỏa qua hệ thống tuần hoàn để tác động lên các mô ngoại vi. Tại đây, chúng hỗ trợ các tế bào miễn dịch thực hiện nhiệm vụ chống lại các mầm bệnh. Các thí nghiệm của nhóm nghiên cứu tại CUHK cho thấy SCFA có thể tăng cường hoạt động của tế bào T – một thành phần quan trọng của hệ miễn dịch, giúp kiểm soát mức độ viêm và hạn chế sự nhân lên của virus. 

Điều này đặc biệt hiệu quả với các loại virus như cúm A (IAV), virus hợp bào hô hấp (RSV) và thậm chí là SARS-CoV-2. Trong thí nghiệm trên mô phổi bị nhiễm RSV và rhinovirus, SCFA đã làm giảm rõ rệt tải lượng virus, đồng thời hỗ trợ quá trình phục hồi của các tế bào bị tổn thương. Đối với SARS-CoV-2, SCFA không chỉ ngăn chặn sự xâm nhập mà còn hạn chế sự nhân lên của virus trong môi trường ống nghiệm.

Tuy nhiên, không phải tất cả các loại virus đều phản ứng tích cực với SCFA. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng với một số loại virus như virus chikungunya, HIV-1 hay HSV-1, SCFA không những không giúp ích mà còn có thể làm tăng mức độ viêm. Dù vậy, phát hiện này không làm lu mờ những lợi ích mà SCFA mang lại, đặc biệt là đối với bệnh cúm. 

Nghiên cứu đã chứng minh rằng khi các chất xơ không tiêu hóa như cellulose hoặc tinh bột kháng đi vào đại tràng, chúng tạo nên một môi trường lên men sôi động, từ đó kích thích sản xuất SCFA. Các axit béo chuỗi ngắn này tiếp tục tham gia vào các quá trình sinh học phức tạp, kích hoạt thụ thể GPCR và tăng cường phản ứng miễn dịch thông qua việc điều chỉnh cytokine – một loại protein quan trọng trong việc kiểm soát viêm và bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm trùng.

Bên cạnh vai trò trực tiếp, chất xơ còn thúc đẩy sự phát triển của các loại vi khuẩn đường ruột có lợi như Faecalibacterium prausnitzii và Ruminococcus spp.. Đây là những vi khuẩn có khả năng sản xuất SCFA một cách hiệu quả, giúp củng cố thêm “lá chắn phòng thủ” của cơ thể. Tuy nhiên, để gặt hái được những lợi ích này, chất xơ cần được tiêu thụ ở mức độ phù hợp. Các chuyên gia khuyến nghị rằng, nam giới trưởng thành nên tiêu thụ từ 30 đến 38 gram chất xơ mỗi ngày, trong khi nữ giới cần khoảng 21 đến 25 gram. 

Đối với trẻ em, lượng chất xơ khuyến nghị dao động từ 19 đến 25 gram mỗi ngày. Những thực phẩm giàu chất xơ lên men – loại chất xơ mang lại hiệu quả cao nhất trong việc sản xuất SCFA – bao gồm các loại trái cây như táo, chuối, quả mọng; rau như hành tây, tỏi tây; đậu lăng, đậu gà và các loại ngũ cốc, hạt.

Mặc dù việc tăng cường tiêu thụ chất xơ không thể thay thế hoàn toàn vai trò của vắc-xin trong việc phòng ngừa bệnh cúm, nhưng nó có thể tạo nên sự khác biệt đáng kể giữa các triệu chứng nhẹ và một ca nhiễm trùng nghiêm trọng. Phó Giáo sư Tun Hein Min, người đứng đầu nghiên cứu, cho biết rằng SCFA không chỉ tăng cường khả năng kháng virus của các tế bào đường hô hấp mà còn giảm tải lượng virus trong cơ thể. Thậm chí, nó còn có khả năng cải thiện hiệu quả của vắc-xin và giảm thiểu nguy cơ biến chứng. Ông cũng chỉ ra rằng các bệnh nhân cúm thường thiếu hụt vi khuẩn đường ruột có khả năng sản xuất SCFA, điều này khẳng định vai trò thiết yếu của hệ vi sinh vật trong việc duy trì một hệ miễn dịch khỏe mạnh.

Nghiên cứu này, được công bố trên tạp chí Trends in Microbiology, không chỉ là một bước tiến lớn trong lĩnh vực miễn dịch học mà còn là lời nhắc nhở về tầm quan trọng của chế độ ăn uống đối với sức khỏe con người. 

Chất xơ, một yếu tố dinh dưỡng cơ bản mà chúng ta thường xem nhẹ, hóa ra lại là một đồng minh mạnh mẽ trong cuộc chiến chống lại bệnh tật. Khi mùa cúm đến gần, việc bổ sung thực phẩm giàu chất xơ vào chế độ ăn hàng ngày không chỉ mang lại lợi ích lâu dài cho sức khỏe mà còn giúp cơ thể bạn sẵn sàng hơn trong việc đối mặt với các thử thách từ môi trường. Hãy coi mỗi bữa ăn không chỉ là nguồn năng lượng mà còn là cơ hội để đầu tư cho một hệ miễn dịch vững chắc hơn.

Đức Khương